Lần đầu đến sông Cầu - hè 1970

Đợt lao đông đào mương đắp đê hè 1970

Lệnh của khoa, trước khi nghỉ hè tất cả học sinh đi đào mương, đắp đê.

Thế là chúng tôi – năm thứ nhất khoa Lý, khoa SInh, khoa Địa kéo nhau lên Quế võ. Các khoá khác của trường cũng đến, nhưng không cùng thời gian với chúng tôi. Hình như có xe tải chở đến nơi tập kết, sau đó thì đi về các làng mà ban liên lạc đã liên hệ trước. Tôi không nhớ tên làng xã, bởi lúc đó trong đầu chỉ còn mỗi dòng sông Cầu với các câu ca thật mượt mà ngự trị…

Tôi chỉ còn nhớ loáng thoáng - lớp tổ chức như bộ đội,  tôi ở tiểu đội nào, với ai cũng quên biến rồi, chỉ nhớ là có chị Mùa. Lớp tôi thành một đại đội, không nhớ đại đội trưởng và chính trị viên là ai ? Chắc là lớp trưởng và bí thư chi đoàn? Và cả mấy khoa thành một tiểu đòan, tiểu đoàn trưởng là một thầy giáo bên khoa Sinh vật. Thử nhớ xem tên thầy là gì nhưng chịu. Kệ đó đã, tên thầy là thuộc về thầy, nhưng với các bạn của tôi và tôi thì cái việc đắp đê, hoàn thành khối lượng được giao mới quan trọng.
Quả là đợt rèn luyện cho xứng với các thế hệ cha anh. Những điều tôi cảm nhận trong thời gian đó – không nhiều - ngoài cái nắng cháy da, cái nóng như trong chảo rang, những cơn khát dai dẳng, ... và sự chăm chỉ miệt mài của kiến :-)
 Khi học phổ thông đi sơ tán, cũng tập gánh gồng, cuốc đất, đánh luống khoai, làm bèo hoa dâu, đi gặt, đập lúa nhưng chỉ là đôi lần cả năm học, chứ không thế này. Thế này – có nghĩa là, cả ngày gánh, trừ hai lần nghỉ giải lao giữa giờ chừng 15 phút, lúc nghỉ ăn trưa và tối đi ngủ, hôm trước gánh, hôm sau gánh, tuần này gánh, tuần sau gánh, 4 tuần liền. Cả ngày cái đòn gánh dính trên vai, trừ lúc đứng chờ xúc đất vào xảo, mà có lần xuống đến nơi đã có các xảo đất đầy sẵn ở đấy rồi ...
Ngày đầu tiên còn hăng  hái, tối về ăn tối xong, tắm rửa - phải nói là nước giếng ở đây rất trong và mát - chỉ tội là hơi sâu, nên riêng cái vụ kéo nước tôi cũng phải tập, rồi leo lên giường, ngủ vùi. Sáng sáng, đang ngủ say, 5 giờ sáng đã bị còi goi dậy, rối rít đánh răng rửa mặt, chạy vôi ra nơi tập trung lấy khẩu phần bánh mì ăn sáng, rồi bước thấp bước cao, vừa gặm bánh vừa đi ra công trường. Con đường đi qua một làng khác, quen dần đi, nhưng cảm giác dài ngắn từng ngày khác nhau, tuỳ theo ngọc thể hôm đó ra sao. Cái làng dọc đường đi có một dãy ao sen – đi qua không khí rất mát lành.

Mỗi sáng, khi chúng tôi ra đến nơi thì mặt trời cũng đã mọc, cả bọn xúm xít chọn đồ nghề của mình – ai gánh thì chọn gánh, nghĩa là đòn gánh và 2 hoặc 4 cái xảo ( Qua đợt lao động tôi có thêm một kinh nghiêm là muốn gánh êm hơn, đỡ đau vai thì phải chọn đòn gánh to bản hơn, mảnh, dẻo; độ dài của dây quang phải tương ứng với độ cao của người...), ai đào thì chọn mai, xẻng, không có ai không chọn gì (hic). Ngày thứ hai của đợt lao động, khi đặt đòn gánh lên vai – lúc ấy tôi chỉ còn biết thầm kêu Trời – và nước mắt ứa ra. Chị Mùa bảo “Em đừng có sờ tay lên vai, sẽ bỏng rát hơn, lấy cái khăn lót vào …”- các bạn nhiều người dùng khăn che mặt tiện lau mồ hôi, còn tôi thì đã có nón lá che đầu, nhưng lau mồ hôi thì dùng tay áo gạt…  Hai cái vai sưng phồng, đỏ lựng…, dằn chiếc đòn gánh xuống, nghiến răng lại và bước đi, chắc là vài bước đầu hơi loạng choạng…Chúng tôi làm dưới nắng như đổ lửa, và cả dưới mưa – khi mưa to quá thì mới dừng . Ban đầu còn đi dép, sau đi chân trần - những vết rỗ ở gan bàn chân phải mấy tháng sau mới hết. Ai đã quen gánh gồng trên đường đất trơn khi trời mưa - hẳn sẽ biết rằng khi nền trơn thì phải bấm ngón chân xuống - còn tôi, ban đầu thì ngược lại, nên nhiều lần cứ trượt ngã ... Nhớ lại – cái bệnh thành tích thế mà tệ, cố gắng - cố gắng nữa, nhưng dù cố thế nào - lớp tôi vẫn đứng sau lớp B1A, khoa địa và sau cả khoa sinh vật nữa (híc híc)…

 Nắng, nắng tháng Bảy thật đáng sợ - bầu trời xanh cao thẳm, không một gợn mây, dòng sông Cầu vẫn lặng lờ, những khóm tre cũng đứng lặng – im ắng  trong không khí oi nồng …
Giữa sáng và chiều có cấp dưỡng mang nước ra, nóng ra mồ hôi nhiều nên khát nước lắm – có một lần tôi đã phải dùng nón múc nước ruộng gặt sau mùa, trong vắt  nhìn thấy cả những cây cỏ, chân rạ, và uống .. (Thế mà đến giờ chẳng sao ) . Nắng, nóng đến mức mặt mũi ửng đỏ, tóc cháy nắng hoe vàng - mồ hội ra khô đi đọng lại thành từng viền muối trắng bạt lưng áo…Những ngày lao động đó, tôi nhớ mãi hình ảnh Hồng Nga, vóc dáng mảnh mai, bé nhỏ với nụ cười dịu dàng  – và sự chịu đựng vượt gian khổ của Nga thật đáng khâm phục…
Đau cứ đau, vẫn cứ cười đùa - vẫn ngóng sang nhóm hay tổ bên cạnh coi cái hố đất bên đó sâu hơn bên mình không – thi đua mà,
Nhiều lúc mệt lắm, nhưng chỉ cần nghe anh Ân nâng cái gánh với 4 xảo đất rồi hô “Đả đảo Lon non, Sirik Matắc …” là tiếng cười lại rộ lên đây đó, bởi điệu bộ của ông ấy - người gầy nhẳng, cao lêu đêu, xạm đen – hai cánh tay nâng cái đòn gánh lên như cử tạ, chứ chính trị thì tôi ít am hiểu, chỉ là đầu năm 1970 – báo chi đưa rất nhiều tin về cuộc đảo chính bên Campuchia, nên cũng nhớ vài cái tên…

Nắng và nóng, đôi ngày kèm theo mưa dông chiều tối. Một hôm trên đường về thì cơn  dông đùng đùng kéo đến, qua ao sen của làng bên, nhóm các bạn  Cử, Nhã .. lội xuống hái trộm, vì trong cơn dông, không có người canh - và cũng dễ  tránh cán bộ lớp, biết như thế là ăn trộm, vi phạm tài sản của dân - các vị cán bộ lớp mà biết thì lại kiểm điểm có khi hết đêm cho mà xem.  Nhìn trước sau, rồi cũng trót lọt cả và tôi vui lắm vì có phần là một bông sen chưa nở hẳn, nhưng rất không may là dù chỉ đứng trên bờ ao tôi ngấm mưa lạnh . Đêm đó tôi lăn đùng ra sốt - nóng hầm hập ...
Khi chuẩn bị cho chuyến đi, mẹ và chị gái cũng gói cho vài viên thuốc cảm và đôi viên kháng sinh với vitamin C. Nước thì nhà chủ có sẵn, chị Mùa đi làm cả ngày, lúc trưa về qua, đặt tay lên trán tôi xem đỡ sốt chưa, ngồi một lúc rồi lại đi làm tiếp. Một mình chập chờn nửa thức nửa ngủ trong cơn sốt, may có chị chủ nhà - nửa buổi sáng đã nấu cháo cho ăn. (Suốt nửa thế kỷ tôi không quên cử chỉ nhân nghĩa này, từ nơi xa xôi tôi muốn gửi lời cảm ơn cất giữ trong lòng từ bấy nay tới chị chủ nhà trẻ ấy ). Ăn cháo xong, uống thuốc rồi lại trằn trọc vì cơn sốt chưa hạ. … Bất chợt một giọng ru con từ nhà bên cạnh vọng lại – chắc là đứa bé trưa hè nóng không ngủ được, quấy và có lẽ mẹ nó đã ru nó.  Tôi cũng bồng bềnh theo điệu ru của người mẹ trẻ, giấc ngủ đến lúc nào - một giấc ngủ êm như ngày còn bé ở nhà với mẹ… Thế mà cũng phải vài ngày mới qua cơn sốt và lại tiếp tục đòn gánh trên vai …

Tuần cuối cùng của đợt lao động qua đi – cái lòng mương chúng tôi tham gia đào trông rất nham nhở, nơi phình ra, nơi thắt vào - đã căng dây đo đạc thế mà nó vẫn không thẳng, chỗ nông chỗ sâu, có chỗ còn cả một cột đất trơ trọi xung quanh toàn là hố - và cái con đê chúng tôi đổ đất tạo nên cũng khá cao và to. (Con mương đó nằm sát trong đê sông Cầu - liệu nó có tác dung gì trong chống hạn và chống lũ không – tôi không có dịp quay lại đấy nên cũng không biết nữa).
Cuối cùng thì đợt lao động đã chấm dứt. Về sau, mỗi khi nghe câu hát  "- " con kênh ta đào chưa có nước chảy qua, chỉ có nắng mùa hè nóng bỏng, mồ hôi muối lưng áo em bạc trắng ..." tôi lại nhớ vô cùng những ngày hè năm ấy ...
Thở phào nhẹ nhõm - tôi háo hức trở về Hà nội không chút vương vấn - để lại đằng sau lưng dòng sông Cầu lần đầu tôi đến - hững hờ chảy - với những khóm tre xanh cong cong in bóng...Vả đề rồi vài năm sau gặp lại cũng dòng sông đó vào một mùa đông rét buốt...